È ÛÎ Ï ÙË ÏÏËÓÈÎ ÏÒÛÛ (ˆ appleúòùë /ÌËÙÚÈÎ, Â ÙÂÚË /Í ÓË )

π Δ ªπ ÀΔπ ª π TMHMA NH π ø ø ƒ Δ ƒπ ø π ƒ ƒ ªª Δø ø π π π π À ƒπ È ÛÎ Ï ÙË ÏÏËÓÈÎ ÏÒÛÛ (ˆ appleúòùë /ÌËÙÚÈÎ,  ÙÂÚË /Í ÓË ) ƒ ƒ ªª Àªº I º øƒπ 4, 5 Î È 6 ÂappleÙÂÌ Ú Ô 2009

E πδƒ π Δ ªO π πδƒo Úfi ÚÔ : ΔÔÌapple Ë ËÌ ÙÚÈÔ OÌfiÙÈÌÔ ıëáëù, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË ª ÏË: Ì Ó ÎË ªÈ ÏË, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ Ú ÙË πôú Ó Ô ÕÓÓ, Ó. Î ıëá ÙÚÈ Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÙÚ ÏÔÁ ÚÔ Δ Ó, Ó. Î ıëá ÙÚÈ Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ı Ó Ì ÚÔ Ë Ù ÚÔ, Âapple Î. Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÙÈÎ ª ΠÔÓ ÏË ÂÒÚÁÈÔ, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ πˆ ÓÓ ÓˆÓ Ô ÙÛÔÁÈ ÓÓË ËÌ ÙÚË, Âapple Î. Î ıëáëù ºÈÏÔÛÔÊÈÎ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË ª ÙÛ ÁÁÔ Ú Ï, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ı Ó ª ÙÛË appleôï ˆÓ, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ Ï ªappleÂÚÂÚ ÙÚÔ, Û Ì Ô ÏÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ Î ı Ó ÛÈÔ, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ı Ó Ù Ó ÒÛÙ, Ó. Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÙÈÎ ª ΠÔÓ apple ÔÁÈ ÓÓ ÎË ÈÎfiÏ Ô, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ Ú ÙË Ô ÏÈÒÙË ª ÌË, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÙÈÎ ª ΠÔÓ ΔÛÈ Î ÏÔ ÈÒÚÁÔ, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË Ã Ù Ëapple Ó ÁÈˆÙ Ë ÕÓÓ, Âapple Î. Î ıëá ÙÚÈ Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ Frederick appleúô à ٠ËÛ Ë ˆÊÚfiÓË, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË Oƒ øδπ πδƒo Úfi ÚÔ ÒÛÙ. Ù Ó Ú ÌÌ Ù ÕÓÓ μ Î ÏË Δ Ì ÕÓÓ Ã Ù Ëapple Ó ÁÈˆÙ Ë ª ÏË Ó ÛÙ Û Ù ÌÔ ΔÚÈ ÓÙ Ê ÏÏÔ ˆÙfiappleÔ ÏÔ Ú ÌÌ Ù ŒÊË ÒÙË ÔÍ ΔÚ ÓÔ ËÌ ÙÚË Ã Û Ó Ë Ï ÓË apple ˆ ÓÓÔ ÙÂÊ Ó ΔÛ ÎÈÚÔappleÔ ÏÔ 4 π Δ ªπ ÀΔπ ª π π ø π à ÓÂÏÏËÓÈÔ Ó ÚÈÔ π Δ ªπ ÀΔπ ª π π ø π à ÓÂÏÏËÓÈÔ Ó ÚÈÔ 5

π OY A 1 π OY A 2 19.40-20.00 Δ ÓÈÎ ÙÔ Ú Ì ÙÔ Î È È ÛÎ Ï ÙË ÁÏÒÛÛ : ÔÏÔÁÈÎ Î È ÎÔÈÓˆÓÈÎÔappleÔÏÈÙÈÛÌÈÎ È ÛÙ ÛË. X Û appleë, π. μ Ì Î Ô ÙÔ, 5 ÂappleÙÂÌ Ú Ô 2009 flú ıô Û 2 ÂÏÏËÓÈÎ ÁÏÒÛÛ ˆ  ÙÂÚË (Í ÓË) ıâì ÙÈÎ : È ÎÙÈÎfi ÏÈÎfi/  ÌÂıÔ ÔÏÔÁÈÎ appleúôûâáá - ÛÂÈ ÚÔ Ú Ô:. πôú Ó Ô, Δ. ÏÔÁ ÚÔ 9.00-9.30 ψÛÛÈÎ appleôèîèï ÛÙË È ÛÎ Ï ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ˆ  ÙÂÚË / Í ÓË ÁÏÒÛÛ : Ô ÙÔÓÈÛÌfi ÙˆÓ appleúôapple ÚÔÍ ÔÓˆÓ Ô ÂÙ ÚˆÓ. apple ÓÔ, μ. È ÓÓ Î 9.30-9.50 ªÂÙ Î ÓËÛË ÙÔ ÙfiÓÔ ÛÙ appleúôapple ÚÔÍ ÙÔÓ Âapple ıâù : È ÛÎ - Ï Û ÏÏfiÁψÛÛÔ μ. ÁÈÔ, π. ÚËÁÔÚ Ô,. πôú Ó Ô 9.50-10.10 ªÂÙ Î ÓËÛË ÙÔ ÙfiÓÔ ÛÙ appleúôapple ÚÔÍ ÙÔÓ Ô ÛÈ ÛÙÈÎ : È - ÛÎ Ï Û ÏÏfiÁψÛÛÔ. Ô Ù,. ÈÎÔÏÔappleÔ ÏÔ 10.10-10.30 ÎÏ ÛË ÙÔ apple ıëùèîô ÔÚ ÛÙÔ ÛÙË ÓÂÔÂÏÏËÓÈÎ ÁÏÒÛÛ : È ÎÙÈÎ appleúôù ÛÂÈ. Ù ÏÈÔ, ª. ÁÎ,. πôú Ó Ô 10.30-10.45 apple ıëùèîfi apple Ú Ù ÙÈÎfi ÛÙËÓ ÎÔÈÓ ÓÂÔÂÏÏËÓÈÎ : È ÛÎ - Ï Û ÏÏfiÁψÛÛÔ Ã. ÙÛÔ,. πôú Ó Ô 20.00-20.20 ÔÈÓˆÓÈÎÔ apple Ú ÁÔÓÙ appleô ÂappleËÚÂ Ô Ó ÙË È ÛÎ Ï ÙË ÂÏ- ÏËÓÈÎ Û ÓËappleÈ ÁˆÁ fiappleô ÊÔÈÙÔ Ó ÌÈÎÚÔ ÌÔ ÛÔ ÏÌ ÓÔÈ. ΔÛÈÔ ÌË,. ÔÏÈÎ Ô 20.20-20.40 È Ê ÏÈÎ È ÊÔÚ ÛÙÈ ÛÙ ÛÂÈ Î È ÛÙÚ ÙËÁÈÎ Ó ÁÓˆÛË ÙˆÓ Ì ıëùòó ÙÔ ËÌÔÙÈÎÔ ÔÏ Ô. Ú,. ªappleÔ Ófi,. ÌÔÁÏÔ, Ã. ÔÛÛ ÎË μμ Δ 5 Δ ªμƒπ À 2009 20.40-21.00 ÙËÛË Â appleóô μμ Δ 5 Δ ªμƒπ À 2009 10.45-11.30 È ÏÂÈÌÌ - Ê 11.30-14.00 apple ÛËÌË Ó ÚÍË ÂÌ ÙÈÎ : È ÎÙÈÎfi ÏÈÎfi/  ÌÂıÔ ÔÏÔÁÈÎ appleúôûâáá ÛÂÈ ÚÔ Ú Ô:. ª ÙÛ ÁÁÔ Ú -. Î 17.00-17.20 È ÛÎ Ï ÙˆÓ È ÈˆÙÈÛÌÒÓ Û ÌË ÂÏÏËÓfiʈÓÔ ÊÔÈÙËÙ S. Berikashvili, π. Lobzhanidze 17.20-17.40 È ÛÎ Ï ÙÔ ÁÚ appleùô ÏfiÁÔ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓfiÁψÛÛË ÂÎapple  ÛË ÙË È ÛappleÔÚ : applefi ÙËÓ ÂappleÈÎÔÈÓˆÓÈ Î ÈÎ ÓfiÙËÙ ÛÙÈ appleú ÎÙÈÎ ÁÚ ÌÌ ÙÈÛÌÔ 20 π Δ ªπ ÀΔπ ª π Δª ª π ø ø ÓÂÏÏ ÓÈÔ Ó ÚÈÔ π Δ ªπ ÀΔπ ª π Δª ª π ø ø ÓÂÏÏ ÓÈÔ Ó ÚÈÔ 21

π OY A 2 π OY A 3. Ú Û Ô, º. ΔÂÓÙÔÏÔ ÚË 17.40-18.00 ÃÚ ÛË ÛÙÚ ÙËÁÈÎÒÓ applefi ÏÏfiÁψÛÛÔ Ì ıëù ÙÔ ËÌÔ- ÙÈÎÔ Î Ù ÙËÓ Ó ÁÓˆÛË ÎÂÈÌ ÓˆÓ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈÎ ÁÏÒÛÛ. ª ÛÙÚÔı Ó ÛË,. ÂÏ ÚË,. Ú 18.00-18.20  ÌÂıÔ ÔÏÔÁÈÎ appleúôûâáá ÛÂÈ ÛÙË È ÛÎ Ï ÙË ÂÏÏËÓÈ- Î ˆ  ÙÂÚË /Í ÓË ÁÏÒÛÛ : ÌÈ appleúfiù ÛË È ÛÎ Ï. Û Ô ÙÔ, 5 ÂappleÙÂÌ Ú Ô 2009 18.20-18.40 ÙËÛË 18.40-19.20 È ÏÂÈÌÌ flú ıô Û 3 ÏÒÛÛ Î È Ù ÓÔÏÔÁ ıâì ÙÈÎ :  Ù ÓÔÏÔÁ  ÛÙË ÁψÛÛÈÎ È ÛÎ Ï ÚÔ Ú Ô:. ª ÙÛ ÁÁÔ Ú -. Ô ÙÛÔÁÈ ÓÓË 9.00-9.30 È Ó Â Ù ÓÔÏÔÁ  ÛÙË ÁψÛÛÈÎ È ÛÎ Ï. ª ÚÔÁfiÓ ÙÔ,. ªapple Ú ÎÙ ÚË,. ÚÂÌÌ, π. È ÎÔ 9.30-9.50 È ÛÎ Ï ÙË ÏÏËÓÈÎ Ì Ûˆ Û ÛÙËÌ ÙˆÓ ÙfiÌ ÙË ÂappleÂÍÂÚÁ Û Ê ÛÈÎÒÓ ÁψÛÛÒÓ. º ÛÙ, μ. ºÔ ÊË μμ Δ 5 Δ ªμƒπ À 2009 ÚÔ Ú Ô:. ª ÙÛË -. ªappleÂÓ ÎÔ 19.20-19.40 È ÛÎ Ï ÙË ÏÏËÓÈÎ ÁÏÒÛÛ ÛÙ ªÂÈÔÓÔÙÈÎ Û ÔÏ ÙË Ú ÎË. ÂappleÈÎÔÈÓˆÓÈ Î Ì ıô Ô È ÛÎ Ï Û ÌÊˆÓ Ì ÙÔ appleúfiáú ÌÌ ÂÎapple  ÛË ÌÔ ÛÔ ÏÌ ÓÔapple ˆÓ, È appleè- ÛÙÒÛÂÈ Î È appleúôù ÛÂÈ ÁÈ Âapple ÎÙ ÛË ÙË ÌÂıfi Ô ÌÂ Ú ÛÙË- ÚÈfiÙËÙ ÂappleÈÎÂÓÙÚˆÌ Ó ÛÙ Î ÓÙÚ ÂÓ È Ê ÚÔÓÙÔ ÙˆÓ Ì ıë- ÙÒÓ ª. ƒ ÏÏÔ, Δ. ƒ ÏÏÔ 19.40-20.00 È ÛÎ Ï ÙˆÓ Âapple ÁÁÂÏÌ ÙÈÎÒÓ Ô ÛÈ ÛÙÈÎÒÓ Û -, -Ù Ë, -ÈÎÔ Û ÏÏÔ appleô Ì ıëù ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ª. Δ ÛÈÔ Ë, Ã. ÏÂÍÈ Ô,. ˆÓÛÙ ÓÙÈÓ Ô 20.00-20.20 ÎÂÈÌÂÓÈÎfi ÁÚ appleùfi ÏfiÁÔ Î È Ù È È ÙÂÚ Ú ÎÙËÚÈÛÙÈÎ ÙÔ ÁÚ appleùô ÏfiÁÔ ÙˆÓ ÏÏfiÁψÛÛˆÓ Ì ıëùòó ËÏÈÎ 6-12 ÂÙÒÓ. Ô ÓË 20.20-20.40 ËÙ Ì Ù È ÛÎ Ï ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ÁÏÒÛÛ Û ÙÛÈÁÁ Ófiapple È- Â. applefi ÂÈ Î È ı ÛÂÈ ÂÎapple È Â ÙÈÎÒÓ Î È Ì ıëùòó ÁÈ È ÎÙÈ- Î ÂÁ ÂÈÚ È ÂÓÈÛ ÙÈÎ È ÛÎ Ï ÛÙÔ appleï ÛÈÔ appleúôáú ÌÌ - ÙÔ ÁÈ ÙËÓ ÓÙ ÍË ÙÛÈÁÁ ÓÔapple ˆÓ ÛÙÔ Û ÔÏ Ô. ªappleÂÓ ÎÔ, ª. Ú È,. ª ÙÛË 20.40-21.00 ÙËÛË Â appleóô 9.50-10.10 È È Ì ÂÈ ÈÎ Ì ıëûè Î ÛÎÔÏ Â : Ó Ó ÛË ÁÓˆÛÙÈÎÒÓ apple Ú Ì ÙÚˆÓ Ó ÊÔÚÈÎ Ì ÙËÓ apple Ú ÁˆÁ Î È ÂappleÂÍÂÚÁ Û ÙÔ ÁÚ appleùô ÏfiÁÔ ÛÙË ÌËÙÚÈÎ ÁÏÒÛÛ ÎÈ Ô ÚË Ù., Ï ÚÈ Ô Ó., ΔÛ ÎÈÚ Ô Ï. 10.10-10.30 Δ ÓÔÏÔÁ  WEB 3.0 Î È ÁψÛÛÈÎ È ÛÎ Ï. ªÈ appleúfiù ÛË Û ÓÂÚÁ ÙÈÎÔ ÂÚÁ ÏÂ Ô È ÛÎfiÓÙˆÓ. Ú Ó ÙË, ª. Ú ÎÔÏÙÛ Ô 10.30-10.45  Ù ÓÔÏÔÁ  ÛÙË È ÛÎ Ï ÙÔ ÁψÛÛÈÎÔ Ì ı Ì ÙÔ Ì Û applefi ÙÔ apple Ú Ì ıè ÃÚ. fi, ª. fi 10.45-11.30 È ÏÂÈÌÌ - Ê 11.30-14.00 apple ÛËÌË Ó ÚÍË ÂÌ ÙÈÎ :  ÌÂıÔ ÔÏÔÁÈÎ appleúôûâáá ÛÂÈ ÚÔ Ú Ô:. Ô ÙÛÔÁÈ ÓÓË -. ªÈ ÏË 10.45-11.30  ÌÂıÔ ÔÏÔÁÈÎ appleúôûâáá ÛÂÈ Î È Ó Â Ù ÓÔÏÔÁ  ÛÙË ÁψÛÛÈÎ È ÛÎ Ï ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ÛÂ Ó appleè ÏÏÔ apple Î Ù ÁˆÁ. ª ÎÚÔÓ ÛÈÔ 17.00-17.20 EÏÏËÓÈÎ ÏÒÛÛ ÛÙËÓ ÂappleÔ ÙË ÔÈÓˆÓ ÙË ÏËÚÔÊÔ- Ú. Eapple Ú ÛË ÙË Ú ÛË ÙˆÓ Greeklish stin orthografiki μμ Δ 5 Δ ªμƒπ À 2009 22 π Δ ªπ ÀΔπ ª π Δª ª π ø ø ÓÂÏÏ ÓÈÔ Ó ÚÈÔ π Δ ªπ ÀΔπ ª π Δª ª π ø ø ÓÂÏÏ ÓÈÔ Ó ÚÈÔ 23

Η διδαζκαλία ηων επαγγελμαηικών ζε -άο, -ηδήο και -ηθόο ζε αλλοδαπούρ μαθηηέρ ηηρ ελληνικήρ Μαηίνα Ταζιούδη, Σοθία Κωνζηανηινίδος, Χάιδω Αλεξιάδος Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο Résumé Le présent travail constitue une proposition didactique pour l enseignement du vocabulaire, fondé le sur des critères morphologiques. Après avoir effectué une analyse des suffixes -άο, -ηδήο et -ηθόο afin de reveller leur différence sémantique (les suffixes -άο, -ηδήο désignant des noms de profession plus populaires, le suffixe -ηθόο désignant des noms de profession plus littéraires), nous tentons de présenter la morphologie comme facteur initial pour la compréhension et la production des nouveaux items lexicaux par des apprenants débutants du grec moderne. La planification de notre cours s appuie d un côté sur l approche communicative modèle SPEAKING de Hymes- et de l autre sur l approche structurale. Elle comprend 5 étapes : identification lexicale, interprétation, acquisition, réutilisation, production. Pour constituer notre corpus de travail, nous avons puisé dans des manuels didactiques du grec moderne (niveau débutant) des noms de profession construits par -άο, -ηδήο et -ηθόο. Enfin, nous avons dessiné des activités originales dans l intention de faire une expérience didactique, dont les résultats nous exposons ci-dessous. 1. Εηζαγσγή Κάζε θπζηθή θαη αλζξψπηλε γιψζζα έρεη δνκή, δειαδή έλα νξγαλσκέλν θαη δνκεκέλν ζχλνιν ηνπ νπνίνπ ηα ζηνηρεία ζπλάπηνπλ ζρέζεηο κεηαμχ ηνπο, ηεξαξρηθά νξγαλσκέλεο, θαη ην ζχλνιν απηφ ιεηηνπξγεί κε θαλφλεο. Δθφζνλ ππάξρεη δνκή, άξα πθίζηαηαη θαη ζχζηεκα. Κάζε γιψζζα δνκεί κε ην δηθφ ηεο ηξφπν ηνλ θφζκν θαη δηαζέηεη ηφζν ηηο δηθέο ηεο δνκέο φζν θαη ηνπο δηθνχο ηεο θαλφλεο δεκηνπξγίαο ιεμηθψλ κνλάδσλ. Δπνκέλσο ε δηδαζθαιία ηεο δνκήο ηεο γιψζζαο είλαη απαξαίηεην ζηνηρείν ζηε δηδαζθαιία ηεο λέαο ειιεληθήο σο δεχηεξεο ή μέλεο γιψζζαο. ηελ παξνχζα εξγαζία καο ινηπφλ απνθαζίζακε λα αζρνιεζνχκε κε ηε δηδαζθαιία ηεο δνκήο βάζεη ηεο κνξθνινγίαο. Απ ην πιήζνο ησλ κνξθνινγηθψλ θαηεγνξηψλ ηεο γιψζζαο καο - 1 -

επηιέμακε λα δηακνξθψζνπκε κηα πξφηαζε γηα ηε δηδαζθαιία ησλ επαγγεικαηηθψλ πνπ παξάγνληαη κε ηα επηζήκαηα -άο, -ηδήο θαη -ηθόο ζε αξράξηνπο καζεηέο ηεο ειιεληθήο. 2. Τν ζεσξεηηθό πιαίζην Γηα ηε δηδαζθαιία ησλ επαγγεικαηηθψλ πνπ ζρεκαηίδνληαη κε ηα επηζήκαηα -άο, -ηδήο θαη -ηθόο, πηνζεηήζακε κηα κεηθηή παηδαγσγηθή πξνζέγγηζε κε ζηνηρεία απφ ηε δνκηθή θαη ηελ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε. ηα πιαίζηα ηεο δνκηθήο πξνζέγγηζεο πηζηεχεηαη φηη ε κάζεζε πεξλάεη απφ δηάθνξα δηαδνρηθά ζηάδηα. Δηδηθφηεξα απνθεχγεηαη ε κεηάθξαζε θαη δίλεηαη έκθαζε ζηελ εκπέδσζε ησλ γισζζηθψλ δνκψλ, θαζψο θαη κεγάιε πξνζνρή ζηε δηδαζθαιία ηεο πξνθνξάο. ηε δνκηθή πξνζέγγηζε πεξηιακβάλνληαη ζεηξέο κεραληζηηθψλ αζθήζεσλ (pattern drills) πνπ βνεζνχλ ηνπο καζεηέο λα αλαπηχμνπλ απηνκαηηζκνχο ζηε λέα γιψζζα. Σν γισζζηθφ εξγαζηήξην παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν, γηαηί ζπκβάιιεη ζην λα αθνινπζείηαη ε πξνθαζνξηζκέλε πνξεία δηδαζθαιίαο θαη έηζη απνθεχγνληαη ηα ιάζε θαη νη ηπρφλ παξεκβνιέο απφ ηε κεηξηθή γιψζζα ησλ καζεηψλ (Σνθαηιίδνπ, 1986:83-85). Ωο πξνο ηελ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε ηεο δηδαζθαιίαο πηνζεηήζακε ην κνληέιν speaking ηνπ Hymes (Σνθαηιίδνπ, 1999:96-98) θαη ζην θέληξν ηεο δηδαζθαιίαο καο βάδνπκε ην καζεηή θαη ηηο αλάγθεο ηνπ. χκθσλα κε ηελ παξαπάλσ πξνζέγγηζε, σο επαξθήο νκηιεηήο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο δελ ζεσξείηαη ν γλψζηεο απνθιεηζηηθά ηνπ γισζζηθνχ ζπζηήκαηνο, αιιά απηφο πνπ έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα ρξεζηκνπνηεί θαη λα πξνζαξκφδεη ζσζηά ηε γιψζζα ζε επηθνηλσληαθέο πεξηζηάζεηο. Απηή ε άπνςε, πνπ απνηέιεζε ζηξνθή γηα ηε δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο, μεθίλεζε απφ ην ρψξν ηεο πξαγκαηνινγίαο, ε νπνία κπνξεί λα νξηζηεί σο «ε κειέηε ηεο ρξήζεο ηεο γιψζζαο». Καζψο ε πξαγκαηνινγία αζρνιείηαη κε ηε ρξήζε ηεο γιψζζαο, είλαη αλακελφκελν λα ιακβάλεη ππφςε ηηο ζπλζήθεο εθθνξάο ηνπ ιφγνπ, δειαδή ην ξφιν θαη ηελ θνηλσληθή ζέζε ησλ νκηινχλησλ, ην ρξφλν θαη ηνλ ηφπν εθθνξάο, ην κέζνλ, ην ζέκα γηα ην νπνίν γίλεηαη ιφγνο θαη ην εθθψλεκα ζηε ζεηξά ησλ εθθσλεκάησλ. Όια απηά νξίδνπλ ηελ έλλνηα ησλ ζπκθξαδνκέλσλ (context), ηα νπνία απνηεινχλ βαζηθή παξάκεηξν ζην ζρεδηαζκφ ηεο δηδαζθαιίαο ηεο μέλεο γιψζζαο (Σνθαηιίδνπ, 2003:82-86). - 2 -

3. Σρεκαηηζκόο ηνπ corpus ιέμεσλ Σν corpus ιέμεσλ ζρεκαηίζηεθε απνζεζαπξίδνληαο ηα επαγγεικαηηθά νπζηαζηηθά πνπ ππάξρνπλ ζηα εμήο βηβιία γηα ηε δηδαζθαιία ηεο ειιεληθήο σο δεχηεξεο/μέλεο γιψζζαο: Οξίζηε Έλαο ηππόηεο ζην θάζηξν ησλ ιέμεσλ (Γ -Γ θαη Δ -Σ δεκνηηθνχ) Ειιεληθά από θνληά Ειιεληθά κε ηελ παξέα κνπ (η.1-2) Τα ειιεληθά σο δεύηεξε γιώζζα (θχθινη Α-Β) Τα λέα ειιεληθά γηα μέλνπο Νέα ειιεληθά γηα κεηαλάζηεο, παιηλλνζηνύληεο, πξόζθπγεο θαη μέλνπο (Α θαη Β επίπεδν) Τα ειιεληθά γηα μελόγισζζα παηδηά 8-12 ρξνλώλ. Ειιεληθά γηα πξνρσξεκέλνπο (νκνγελείο θαη αιινγελείο) (Γ θχθινο) Δπηιέμακε σο πεγή ηνπ corpus καο ηα παξαπάλσ βηβιία, γηα λα πεξηνξηζηεί ην πξνο δηδαζθαιία ιεμηιφγην ζε φζα επαγγεικαηηθά εκθαλίδνληαη ζπρλά ζηηο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο, ζεσξψληαο πσο νη ζπγγξαθείο ηνπο έιαβαλ ππφςε ηνπο θαηά ηελ επηινγή ηνπο, ηνπιάρηζηνλ δηαηζζεηηθά, ηε ζπρλφηεηά ηνπο ζηνλ θαζεκεξηλφ ιφγν. Απφ φζα επαγγεικαηηθά βξήθακε επηιέμακε φζα ιήγνπλ ζε -άο, -ηδήο θαη -ηθόο. 4. Μνξθνινγηθή αλάιπζε 4.1 Μεπικά μοπθολογικά ζηοισεία Η κνξθνινγία πξνζπαζεί λα θαηαλνήζεη, λα πεξηγξάςεη θαη λα αλαιχζεη ηε γλψζε ηνπ θπζηθνχ νκηιεηή γηα ηνπο ιεθηηθνχο ζρεκαηηζκνχο ηεο γιψζζαο. Η γλψζε απηή αλαθέξεηαη ζηνπο ήρνπο πνπ απνηεινχλ ηηο ιέμεηο, ζηα επηκέξνπο ζπζηαηηθά πνπ είλαη θνξείο ζεκαζίαο θαη ιεηηνπξγίαο, θαζψο θαη ζηε ζρέζε πνπ κπνξεί λα έρεη κηα ζπγθεθξηκέλε ιέμε κε άιιεο ιέμεηο ηεο πξφηαζεο ζηελ νπνία εκθαλίδεηαη. Θεσξείηαη γξακκαηηθφο ηνκέαο, γηαηί πεξηέρεη θαλφλεο θαη αξρέο βάζεη ησλ νπνίσλ ζρεκαηίδνληαη νη ιέμεηο απφ επηκέξνπο ζπζηαηηθά. Καηά ζπλέπεηα, ε κνξθνινγία αλήθεη ζηε γξακκαηηθή θαη κειεηά ηε δνκή ησλ ιέμεσλ, ηα επηκέξνπο ζπζηαηηθά ηνπο, θαζψο θαη - 3 -

ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ ζπζηαηηθψλ απηψλ. Αλάινγα κε ηε ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε πνπ αθνινπζείηαη, πξνηείλεη αξρέο θαη θαλφλεο, νη νπνίνη είλαη ππεχζπλνη γηα ηελ αλάιπζε θαη γηα ηε δεκηνπξγία ιέμεσλ (Ράιιε, 2005: 16-17). ε απηή ηελ εξγαζία ζα καο απαζρνιήζεη ε παξαγσγή, δειαδή ε δηαδηθαζία ζρεκαηηζκνχ λέσλ ιέμεσλ, ζπλήζσο κεηά ην ζπλδπαζκφ ζέκαηνο θαη παξαγσγηθνχ πξνζθχκαηνο (Ράιιε, 2005:138-139). 4.2 Τα επιθήμαηα ηελ ειιεληθή γιψζζα ηα επηζήκαηα είλαη πνιχ πεξηζζφηεξα απφ ηα πξνζήκαηα (ηδίσο ηα επηζήκαηα νπζηαζηηθψλ) θαη επηθέξνπλ ζεκαληηθέο αιιαγέο ζηε βάζε σο πξνο ηε γξακκαηηθή θαηεγνξία αιιά θαη ηε ζεκαζία. Γηαθξίλνληαη ζε δχν θαηεγνξίεο: 1. Σα Κιηηηθά Δπηζήκαηα 2. Σα Παξαγσγηθά Δπηζήκαηα Σα επηζήκαηα -άο, -ηδήο θαη -ηθόο αλήθνπλ ζηα παξαγσγηθά επηζήκαηα θαζψο ζπγθεληξψλνπλ φια ηα ραξαθηεξηζηηθά απηψλ ησλ επηζεκάησλ (Ράιιε, 2005:47-56) 1 : 1. Μεηαβάιινπλ ηε ζπληαθηηθή θαηεγνξία ηεο βάζεο. 2. Η πξφζζεζή ηνπο απνηειεί πξναηξεηηθή δηαδηθαζία. 3. Τπφθεηληαη ζε πεξηνξηζκνχο κε απνηέιεζκα λα είλαη ιηγφηεξν παξαγσγηθά απφ ηα θιηηηθά επηζήκαηα. 4. Μεηαβάιινπλ ηε ζεκαζία ηεο βάζεο θαη κε ηε ζεκαζία πνπ θέξνπλ νινθιεξψλνπλ ηε ζεκαζία ηεο ιέμεο. 5. Σα θιηηηθά επηζήκαηα ζε κηα ιέμε ηνπνζεηνχληαη ζηελ πεξηθέξεηα, ελψ ηα παξαγσγηθά είλαη πην θνληά ζην ζέκα θαη πην δεκέλα κε απηφ, θάηη πνπ γίλεηαη ηδηαίηεξα εκθαλέο ζην επίζεκα -ηθ-όο. 1. χκθσλα κε ηελ Αλαζηαζηάδε (2004) δελ έρνπλ πξνηαζεί θξηηήξηα πνπ λα δηαρσξίδνπλ κε ζαθή θαη αληηθεηκεληθφ ηξφπν ζε θαζνιηθφ επίπεδν ηε κνξθνινγία παξαγσγήο απφ ηελ θιηηηθή κνξθνινγία (Bybee, 1985:81). Η κεηάβαζε απφ ηελ θιίζε ζηελ παξαγσγή είλαη βαζκηαία. Όζν νη δηαδηθαζίεο θαζνξίδνληαη ιεμηινγηθά, ηφζν απνκαθξπλφκαζηε απφ ηελ θιίζε θαη πιεζηάδνπκε πξνο ηελ παξαγσγή. Γηα λα ζεσξήζνπκε έλα κφξθεκα θιηηηθφ ή παξαγσγηθφ, πξέπεη λα εμεηάζνπκε κε ζπγρξνληθά θξηηήξηα ην ξφιν πνπ επηηειεί ζην πιαίζην ηεο ιέμεο. Ωζηφζν, αθφκε θαη αλ ηα θξηηήξηα πνπ αλαθέξνληαη δελ έρνπλ θαζνιηθφηεηα, εθφζνλ ηα επηζήκαηα -άο, -ηδήο, -ηθόο ζπκκεηέρνπλ ζηε δεκηνπξγία λέσλ ιέμεσλ δηαθνξεηηθήο γξακκαηηθήο θαηεγνξίαο ζηε ΝΔ, κπνξνχκε λα πνχκε πσο ζην ζπλερέο πνπ πξναλαθέξζεθε πξνζεγγίδνπλ πεξηζζφηεξν ηελ παξαγσγή θαη ην ιεμηιφγην θαη ιηγφηεξν ηελ θιίζε. - 4 -

4.2.1 Τν επίζεκα -άο Η Νέα Διιεληθή δηαζέηεη έλα επίζεκα -άο, ην νπνίν θαηαζθεπάδεη ηφζν ηα επαγγεικαηηθά φζν θαη ηα «επηηαηηθά» νπζηαζηηθά. ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, ζα καο απαζρνιήζνπλ ηα επαγγεικαηηθά νπζηαζηηθά πνπ ζρεκαηίδνληαη κε βάζε νπζηαζηηθφ + ην επίζεκα -άο, π.ρ. αιεύξη αιεπξάο. Πην αλαιπηηθά, ην επίζεκα -άο εθαξκφδεηαη ζε βάζε νπζηαζηηθνχ γηα λα ζρεκαηίζεη επίζεην, ην νπνίν ζηε ζπλέρεηα νπζηαζηηθνπνηείηαη κε ηε δηαδηθαζία ηεο κεηαηξνπήο εζηηαζκνχ 2. Δπηιέγεη ηε ζεκαζηνινγηθή ζρέζε ηεο θηήζεο, ε νπνία ζπλδέεηαη κε ηελ έλλνηα ηεο κνληκφηεηαο θαη ηεο ζηαζεξφηεηαο ζε αληίζεζε κε ηνλ πξφζθαηξν ραξαθηήξα. Σν επίζεκα -άο εθαξκφδεηαη ζε βάζεηο πνπ ζεκαίλνπλ αληηθείκελν θαηαζθεπήο/παξαζθεπήο θαη πψιεζεο ή παξνπζηάδνπλ αλαιινηξίσηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αλζξψπνπ. Οη ελ ιφγσ ηδηφηεηεο δελ είλαη απνηέιεζκα επηζηεκνληθήο αλάιπζεο, αιιά ζπλδένληαη κε ηε ρξήζε ηνπο ζηελ θαζεκεξηλή δσή θαη ηηο θαζεκεξηλέο αζρνιίεο ησλ αλζξψπσλ. Σα επίζεηα ζε -άο νπζηαζηηθνπνηνχληαη κε ηε κνξθνινγηθή δηαδηθαζία ηεο κεηαηξνπήο. Δπεηδή ηα επίζεηα ζε -άο πξνζδηνξίδνπλ απνθιεηζηηθά νπζηαζηηθά [+αλζξψπηλα], ην νπζηαζηηθφ πνπ ζα πξνθχςεη κε ηε δηαδηθαζία ηεο κεηαηξνπήο εζηηαζκνχ απφ έλα επίζεην ζε -άο, ζα αλαθέξεηαη θαη απηφ ζε νληφηεηεο κε ην ραξαθηεξηζηηθφ [+αλζξψπηλν]. Έλα νπζηαζηηθφ ζε -άο, π.ρ. ςσκάο, είλαη ζεκαζηνινγηθά αζαθέο, γηαηί δειψλεη απιψο πξφζσπν κε ζρέζε θηήζεο κε ην πξσηφηππν ηνπ ΑΑ ςσκί. Γειαδή ε δνκή ηνπ παξαγψγνπ δελ επηηξέπεη ηε δηαθνξνπνίεζε αλάκεζα ζε απηφλ πνπ παξαζθεπάδεη ην ςσκί θαη ζε απηφλ πνπ ην πνπιά (Αλαζηαζηάζε, 1996). χκθσλα κε ηνλ Κπξαλνχδε (2001: 447-448), ην επίζεκα -άο εθηφο απφ ηε βαζηθή ζεκαζία ηεο θηήζεο (π.ρ. ςαξάο απηφο πνπ έρεη ςάξηα), απνθηά θαη απηή ηνπ «θαηαζθεπαζηή» (π.ρ. θαινππάο απηφο πνπ θαηαζθεπάδεη θαινχπηα ζηηο νηθνδνκέο). πκπεξαζκαηηθά ινηπφλ, ην -άο είλαη θαζαξά ειιεληθφ επίζεκα θαη δεκηνπξγεί επαγγεικαηηθά νλφκαηα απφ βάζεηο κε ηνπξθηθήο πξνέιεπζεο (ξνινγάο, θνπινπξάο, ινπινπδάο). 2. Ωο εζηηαζκφο θαζνξίδεηαη ε δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ην ζεκαζηνινγηθφ βάξνο κεηαθέξεηαη απφ κηα ιεμηθή κνλάδα Α ζε κηα ιεμηθή κνλάδα Β (Αλαζηαζηάδε, 1996). - 5 -

4.2.2 Μνξθνινγηθή αλάιπζε ησλ νπζηαζηηθώλ ζε -άο Μεζνδνινγηθά βξήθακε, απφ ηα δηδαθηηθά εγρεηξίδηα πνπ πξναλαθέξζεθαλ, ζηνλ παξαδεηγκαηηθφ άμνλα ηηο παξαθάησ ιεμηθέο κνλάδεο πνπ έρνπλ ην επίζεκα -άο θαη είλαη επαγγεικαηηθά νπζηαζηηθά: 1. ςαξάο < ςάξη, ςαξ- + επίζεκα -άο 2. γαιαηάο < γάια, αιιφκνξθν γαιαη- + επίζεκα -άο 3. θιεηδαξάο < θιεηδί, θιεηδαξηά, θιεηδαξ + -άο 4. παπάο (= ν ηεξέαο) < ζπγρξνληθά δελ αλαιχεηαη ζε κνξθήκαηα, ην -άο αλήθεη ζηε βάζε, θη έηζη ην απνξξίπηνπκε ην παπάο. 5. ζθνπγγαξάο < κηγ. ζθνπγγάξηνλ ππνθ. ηνπ αξραίνπ ζθόγγνο, ζθνπγγάξη), ζθνπγγαξ- + -άο 6. πεξηπηεξάο < κηγ. πεξίπηεξνλ, πεξίπηεξν, πεξηπηεξ-+-άο 7. σξνινγάο-ξνινγάο < σξνιόγη, ξνιόη, ηνπ ξνινγηνύ), ξνινγ-+-άο 4.2.3 Επαγγεικαηηθά νπζηαζηηθά ζε -ηδήο 3 Σν επίζεκα -ηδήο πνπ εκθαλίδεηαη ζε πνιιά επαγγεικαηηθά νλφκαηα είλαη επίζεκα ηνπξθηθφ πνπ πξνζαξκφζηεθε θσλεηηθά ζηελ ΚΝΔ. Οη βάζεηο ζηηο νπνίεο πξνζηίζεηαη ην επίζεκα απηφ γηα ηε δεκηνπξγία ησλ επαγγεικαηηθψλ νλνκάησλ είλαη ζηελ πιεηνλφηεηα ηνπο νπζηαζηηθά, ελψ ζπλαληάκε θαη παξάγσγα απφ βάζεηο επίζεηα (παιηά παιηαηδήο) ή νπζηαζηηθνπνηεκέλα επίζεηα θπξίσο πιεζπληηθνχ αξηζκνχ (ςηιηθά ςηιηθαηδήο). ε ζεκαζηνινγηθφ επίπεδν ην επίζεκα -ηδήο πξνζηίζεηαη ζπλήζσο ζε βάζεηο αληηθείκελα πνπ κπνξνχλ λα θαηαζθεπαζηνχλ ή λα πνπιεζνχλ απφ ηνλ άλζξσπν θαη φρη ζε αληηθείκελα πνπ πξνέξρνληαη απφ ηε θχζε, γη απηφ θαη ηα πην πνιιά απφ ηα παξάγσγα δειψλνπλ «απηφλ πνπ θαηαζθεπάδεη ή πνπιάεη απηφ πνπ δειψλεη ε βάζε». Μεξηθά απφ ηα επαγγέικαηα, πνπ πεξηέρνληαη ζε βηβιία γηα ηε δηδαζθαιία ηεο ειιεληθήο γιψζζαο θαη αλαιχνληαη κνξθνινγηθά παξαθάησ, εκθαλίδνληαη θαη ζηα ηνπξθηθά, νπφηε ζ απηή ηελ πεξίπησζε δελ κηιάκε απιψο γηα ειιεληθά επαγγεικαηηθά νλφκαηα πνπ ζρεκαηίδνληαη κε ηελ πξνζζήθε ηνπ ηνπξθηθνχ επηζήκαηνο -ηδήο αιιά γηα απ επζείαο δάλεηα απφ ηελ ηνπξθηθή γιψζζα. Σέηνηεο είλαη νη πεξηπηψζεηο ησλ: 1. θαθεηδήο, ν: ηνπξθ. kahveci 3. Σα ζηνηρεία γηα ην επίζεκα -ηδήο πνπ παξαηίζεληαη ζε απηφ ην θεθάιαην έρνπλ αληιεζεί απφ ην Κπξαλνχδεο (2001). - 6 -

2. κπνγηαηδήο, ν: ηνπξθ. boyaci Ωζηφζν απφ ζπγρξνληθή άπνςε ζα κπνξνχζαλ λα ζεσξεζνχλ παξάγσγα: θαθέο θαθεηδήο, κπνγηά κπνγηαηδήο) Σα ππφινηπα νλφκαηα παξνπζηάδνπλ ζχκθσλα κε ην εηπκνινγηθφ ιεμηθφ ηνπ Αλδξηψηε ηελ εμήο εηπκνινγία: 3. βηνιηηδήο, ν: βηνιί (βελ. ιέμε) + θαηαι. -ηδήο 4. παγσηαηδήο, ν: απφ ην νπζηαζηηθφ παγσηό ζηνλ πιεζ. αξηζκ. παγσηά, ηα + - ηδήο 5. παιηαηδήο, ν: απφ ην επίζ. παιηά, ηα + θαηάι. -ηδήο 6. ηαμηηδήο, ν: ηαμί (γαι. ιέμε) + θαηάι. -ηδήο 7. ςηιηθαηδήο, ν: απφ ην νπζ. ςηιηθά, ηα + θαηάι. -ηδήο 8. θνπινπξηδήο, ν: θνπινπξ(η), ην + θαηάι. -ηδήο Σν επαγγεικαηηθφ φλνκα θνπινπξηδήο απφ ην νπζηαζηηθφ θνπινύξη πξνέξρεηαη απφ ηελ πξνζζήθε ηνπ επηζήκαηνο -ηδήο ζην ζέκα θνπινύξ- ηνπ νπζηαζηηθνχ θνπινύξη. Έηζη έρνπκε ηνλ ηχπν θνπινπξηδήο αληί γηα ηνλ ηχπν *θνπινπξηηδήο φπσο ζα κπνξνχζε λα πεξηκέλεη θαλείο. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ν ραξαθηήξαο /r/ ελφο ζέκαηνο κπνξεί λα παξνπζηάδεη άιινηε ραξαθηεξηζηηθά θσλήεληνο, φπσο ζηελ πεξίπησζε ηνπ θνπινπξηδήο θαη άιινηε ραξαθηεξηζηηθά ζπκθψλνπ, νπφηε κεηαμχ ηνπ ραξαθηήξα /r/ θαη ηνπ επηζήκαηνο ζα πξέπεη λα παξεκβιεζεί έλα θσλήελ /i/. Σν ζπγθεθξηκέλν παξάδεηγκα ζπλεγνξεί ππέξ ηεο άπνςεο φηη σο βάζε γηα ην ζρεκαηηζκφ παξαγψγσλ εθιακβάλεηαη ην ζέκα κηαο ιέμεο θαη φρη νιφθιεξε ε ιέμε. 4.2.4 Τν επαγγεικαηηθό επίζεκα -ηθόο. Σα επαγγεικαηηθά ζε -άο θαη -ηδήο απνθαζίζακε λα ηα αληηπαξαζέζνπκε κε ηα επαγγεικαηηθά ζε -ηθόο, γηα λα αλαδείμνπκε ηε ζεκαζηνινγηθή ηνπο δηαθνξνπνίεζε σο πξνο ην θχξνο ηνπ επαγγέικαηνο ην νπνίν δειψλνπλ, γεγνλφο πνπ ίζσο νθείιεηαη ζηε δηάθξηζε ιατθφ - ιφγην. Ωζηφζν, ζπλαληήζακε δπζθνιία, θαζψο δελ ππάξρεη θάπνηα γισζζνινγηθή κειέηε απνθιεηζηηθά γηα ην επίζεκα απηφ. Δπνκέλσο, ζα παξαζέζνπκε φζα βξήθακε ζε θάπνηεο κνξθνινγηθέο θαη άιιεο κειέηεο θαζψο θαη ηηο εηπκνινγίεο γηα ηηο ιέμεηο ηνπ corpus καο. - 7 -

Μηα ελδηαθέξνπζα εξκελεία γηα ην ζρεκαηηζκφ ησλ επηζέησλ ζε -ηθόο πνπ παξάγνληαη απφ νπζηαζηηθνπνηεκέλα επίζεηα δίλεη ν Λππνπξιήο (1977: 130-149). Έλα παξάδεηγκα πνπ δίλεη γηα λα παξνπζηάζεη ην θαηλφκελν είλαη ε θξάζε «γξακκαηηθέο αζθήζεηο». Με αθνξκή απηφ επηζεκαίλεη φηη ην επίζεην «γξακκαηηθφο» δελ είλαη δπλαηφ λα ζρεηίδεηαη κε ην νπζηαζηηθφ «γξάκκα» αιιά πξνυπνζέηεη ην νπζηαζηηθφ «γξακκαηηθή». Έηζη ε γιψζζα έρεη πιένλ 2 επίζεηα «γξακκαηηθφο», ην έλα πξνυπνζέηεη ηελ έλλνηα «γξάκκα» θαη ην άιιν ηελ έλλνηα «γξακκαηηθή». Οπζηαζηηθά έρνπκε παξαγσγή λέαο ιέμεο ρσξίο λέα θαηάιεμε πνπ ν Λππνπξιήο ηελ νλνκάδεη «ζεκαζηνινγηθή παξαγσγή». Γηα λα εληζρχζεη ηελ άπνςε απηή δίλεη ην παξάδεηγκα ηεο δάλεηαο ιέμεο «ζηαηηζηηθή» απφ ηα γαιιηθά θαη ζηε ζπλέρεηα ηε δεκηνπξγία ηνπ επηζέηνπ «ζηαηηζηηθφο» ζηα ειιεληθά. Σν θαηλφκελν ην νλνκάδεη «παξαγσγή επηζέησλ απφ νπζηαζηηθνπνηεκέλα επίζεηα». ηελ Αλαζηαζηάδε (1992: 509) βξίζθνπκε ην επίζεκα -ηθόο λα αλαθέξεηαη ξεηά σο κνξθνινγηθφ κέζν πνπ αληηζηνηρεί ζηε ζεκαζία «επαγγεικαηηθά», καδί κε ηα -άο, - ηδήο, -ιόγνο, -πνηόο. Δπηπιένλ ζηελ Αλαζηαζηάδε (1996: 164-165) κε αθνξκή ην επίζεκα -άδηθν αλαθέξεηαη ε κεηαηξνπή σο παξαγσγηθή δηαδηθαζία κε ηελ νπνία ηα επίζεηα ηξέπνληαη ζε νπζηαζηηθά. Απφ δνκηθή άπνςε ε δηαδηθαζία απηή ζπλίζηαηαη ζηελ αιιαγή ηεο γξακκαηηθήο θαηεγνξίαο ησλ εκπιεθφκελσλ ιεμηθψλ κνλάδσλ ρσξίο ζπκκεηνρή παξαγσγηθνχ κνξθήκαηνο. Η δηαδηθαζία απηή πηζηεχνπκε πσο κπνξεί λα εθαξκνζηεί θαη ζηελ πεξίπησζε ηνπ επηζήκαηνο -ηθόο γηα ηελ παξαγσγή επαγγεικαηηθψλ νπζηαζηηθψλ απφ ηα αληίζηνηρά ηνπο επίζεηα (π.ρ. λαπηηθόο (Δ) λαπηηθόο (Ο)). Σέινο θξίλνπκε απαξαίηεην λα αλαθέξνπκε ηηο απφςεηο ηεο Ράιιε ζρεηηθά κε ην επίζεκα. Σν ηθόο δελ είλαη απιφ επίζεκα, αιιά απνηειείηαη απφ ην πξφζθπκα -ηθθαη ην θιηηηθφ επίζεκα -νο. Σν θαηεγνξηνπνηεί ζηα επηζήκαηα επηζέησλ. Γηα ηε Ράιιε ηα επαγγεικαηηθά ζε -ηθόο απνηεινχλ πξντφληα παξαγσγήο κε κεηάπιαζε (2005: 141-142). Η δηαδηθαζία πνπ αθνινπζείηαη είλαη ε εμήο: «ζην ιεμηθφ ππάξρνπλ ιήκκαηα ηα νπνία, αλ θαη έρνπλ ηελ ίδηα κνξθή θαη παξεκθεξή ζεκαζία, αλήθνπλ ζε δηαθνξεηηθέο γξακκαηηθέο θαηεγνξίεο. Δάλ δελ είλαη ζαθέο πην απφ ηα δχν ζηνηρεία απνηειεί ηε βάζε παξαγσγήο ηνπ άιινπ, ππνζέηνπκε φηη ζπλδένληαη κε έλαλ πιενλαζηηθφ θαλφλα ηνπ ιεμηθνχ πνπ ιέγεηαη κεηαπιαζηηθφο». Ωζηφζν ππνζηεξίδεη φηη κεηάπιαζε κπνξνχκε λα έρνπκε αθφκε θαη αλ ν θπζηθφο νκηιεηήο γλσξίδεη πνηα είλαη ε βάζε θαη - 8 -

πνην ην παξάγσγν. Π.ρ. ζηελ θαηεγνξία «Οπζηαζηηθφ παξάγσγν απφ επίζεην» δίλεη ην παξάδεηγκα «λνκηθόο (επίζεην)> λνκηθόο (νπζηαζηηθφ)». Όπσο βιέπνπκε ε εξκελεία απηή ζπκπίπηεη κε ηε δηαδηθαζία ηεο κεηαηξνπήο πνπ αλαθέξζεθε ακέζσο παξαπάλσ. Δκείο ζα ζπκθσλήζνπκε κε ηελ παξαγσγή κε κεηαηξνπή ή κε κεηάπιαζε απηψλ ησλ νπζηαζηηθψλ απφ ηα αληίζηνηρα ιφγηα επίζεηά ηνπο. Ωζηφζν ζα πξέπεη λα επηζεκαλζεί πσο ε «ζεκαζηνινγηθή παξαγσγή» πνπ παξαηεξεί ν Λππνπξιήο καο βξίζθεη ζχκθσλεο, θαζψο ηα νπζηαζηηθά απηά δελ έρνπλ σο βάζε ηνπο ηα νπζηαζηηθά απφ ηα νπνία πξνέξρνληαη ηα επίζεηα, αιιά κηα επηζηήκε ή ηέρλε πνπ ππνδεισλφηαλ ζε ζπλδπαζκφ κε ην επίζεην (π.ρ. ε ηέρλε ηεο κνπζηθήο, ε λνκηθή επηζηήκε). Άιισζηε φπσο εχθνια παξαηεξνχκε ηα πεξηζζφηεξα απνηεινχλ αληηδάλεηα απφ ηα γαιιηθά, φπνπ ήδε ππήξραλ απηέο νη επηζηήκεο θαη νη ηέρλεο κε δάλεηα ειιεληθή νλνκαζία. Δθεί απφ ην επίζεην δεκηνπξγήζεθε ην επαγγεικαηηθφ θαη ζηε ζπλέρεηα επαλήιζε ζηε ειιεληθή γιψζζα, φηαλ παξνπζηάζηεθε ε αλάγθε νλνκαζίαο απηψλ ησλ επαγγεικαηηψλ. Tα επαγγεικαηηθά νπζηαζηηθά πνπ θαηαγξάςακε ζηηο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο θαη απνηεινχλ ην corpus καο, θαζψο θαη νη εηπκνινγίεο ηνπο ζχκθσλα κε ην ΛΚΝ είλαη νη εμήο: 1. καζεκαηηθόο: ινγ. < αξρ. καζεκαηηθόο. 2. πνιηηηθόο: ινγ.< αξρ. πνιηηηθόο. 3. ηερληθόο: ζεκδ γαιι. technicien. 4. ζηξαηησηηθόο: ζεκδ γαιι. militaire. 5. ειεθηξνληθόο: ινγ.< ειεθηξνλ(ηθή), -ηθόο, κηθξδ. γαιι. électronique 6. κεραληθόο: ινγ.<κεραληθή, ζεκδ γαιι. mécanicien. 7. αζηπλνκηθόο: νπζηαζηηθ. ινγ. επηζ. 8. κνπζηθόο: ινγ. νπζηαζηηθ. αξζ. ηνπ επηζ. κνπζηθόο. 9. οπθοπεδικόρ: ινγ. < νξζνπεδηθή, απνδ. γαιι. orthopédiste. 10. ναςηικόρ: ινγ. < αξρ. επηζ. λαπηηθόο. 11. πδξαπιηθόο: ινγ. αληηδ. γαιι. hydraulique. 12. ρεκηθόο: ινγ. νπζηαζηηθ. αξζ. επηζ. ρεκηθόο, ζεκδ. chemiste. 13. εθπαηδεπηηθόο: ινγ. νπζηαζηηθ. αξζ. επηζ. εθπαηδεπηηθόο. - 9 -

Όπσο εχθνια παξαηεξεί θαλείο φια έρνπλ ην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ινγηφηεηαο εθηφο απφ ηα ζηξαηησηηθόο, ηερληθόο, ηα νπνία απνηεινχλ ζεκαζηνινγηθά δάλεηα απφ ηα γαιιηθά. Ωζηφζν ζα πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη, αλ ηα ζπγθξίλνπκε κε ηα αληίζηνηρα ζηξαηηώηεο, ηερλίηεο, ηα πξψηα έρνπλ πεξηζζφηεξν θχξνο θαζψο πξνυπνζέηνπλ ζπνπδέο ή εμεηδίθεπζε. Σν αζηπλνκηθόο ίζσο λα πηνζεηήζεθε θαη αλαινγία κε ηα άιια ζψκαηα αζθαιείαο (ζηξαηησηηθόο, λαπηηθόο), ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχλ ηελ θαηάιεμε -ηθόο, γηα λα δηαθξίλνπλ φζνπο έρνπλ θνηηήζεη ζηηο αληίζηνηρεο ζρνιέο ζε αληίζεζε κε φζνπο ππεξεηνχλ ηε ζεηεία ηνπο. Δπηπιένλ ζεσξήζακε πσο νη ιέμεηο πδξαπιηθόο, νξζνπεδηθόο δελ είλαη θαηάιιειεο, ψζηε λα ζπκπεξηιεθζνχλ ζηε δηδαζθαιία καο, θαζψο ην πδξαπιηθόο έρεη ράζεη ην θχξνο πνπ είρε ζηελ αξραία ειιεληθή θαη έρεη κεηαβιεζεί ε ζεκαζία ηνπ 4, ελψ ην νξζνπεδηθόο είλαη αξθεηά εμεηδηθεπκέλν γηα ην επίπεδν ζην νπνίν απεπζπλφκαζηε. Δπίζεο, επεηδή ηα επαγγεικαηηθά ηερληθόο, κεραληθόο σο κνλνιεθηηθά είλαη αζαθή ζεκαζηνινγηθά, απνθαζίζακε λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηα πνιπιεθηηθά ζχλζεηα ηερληθόο ππνινγηζηώλ, πνιηηηθόο κεραληθόο. ην ζεκείν απηφ ζα πξέπεη λα επηζεκαλζεί πσο, εθφζνλ δερφκαζηε ηε κεηαηξνπή ή κεηάπιαζε ζαλ παξαγσγηθή δηαδηθαζία γη απηά ηα νπζηαζηηθά, δελ είλαη ζσζηφ ζηε δηδαζθαιία λα δεηεζεί ηεκαρηζκφο ηνπο. Θα πξέπεη απιά λα θαηαλνήζνπλ νη καζεηέο ην θχξνο πνπ δίλεη ην επίζεκα ζηα επαγγέικαηα κε ηα νπνία ζπλδέεηαη ζε αληίζεζε κε ηα άιια δχν επηζήκαηα. 4.3 Σσέζη -ηδήο και -άο και ζσέζη -ηδήο, -άο και -ηθόο Όπσο ήδε αλαθέξζεθε, ην ηνπξθηθφ επίζεκα -ηδήο εθαξκφδεηαη ζε βάζεηο νπζηαζηηθά (ή νπζηαζηηθνπνηεκέλα επίζεηα), πνπ είλαη αληηθείκελα θαηαζθεπήο ή πψιεζεο απφ ηνλ άλζξσπν θαη έηζη πξνθχπηνπλ ηα επαγγεικαηηθά νλφκαηα ζε -ηδήο (παιηαηδήο, θηι). Με ηνλ ίδην ηξφπν θαη ην ειιεληθφ επίζεκα -άο πξνζαξκφδεηαη ζε βάζεηο νπζηαζηηθά, γηα λα ζρεκαηίζεη επίζεηα πνπ ζηε ζπλέρεηα νπζηαζηηθνπνηνχληαη θαη έηζη πξνθχπηνπλ ηα επαγγεικαηηθά ζε -άο (γαιαηάο, θηι). Βιέπνπκε επίζεο φηη ηα δχν απηά επηζήκαηα, ην ηνπξθηθφ -ηδήο θαη ην ειιεληθφ -άο, ζπλαγσλίδνληαη ζε παξαγσγηθφηεηα, φηαλ πξνζηίζεληαη ζε βάζεηο ειιεληθέο. ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο 4. ηελ ειιεληζηηθή ειιεληθή είλαη επίζεην πνπ παξάγεηαη απφ ην νπζηαζηηθφ ύδξαπιηο πνπ ήηαλ κνπζηθφ φξγαλν πνπ ιεηηνπξγνχζε κε λεξφ κέζα ζε ζσιήλεο. Η επηινγή ιφγηνπ επηζήκαηνο γηα ην επίζεην ήηαλ κάιινλ αλακελφκελε, θαζψο φ,ηη ζρεηηδφηαλ κε ηε κνπζηθή είρε θχξνο. - 10 -

κάιηζηα δεκηνπξγνχληαη θαη παξάγσγα επαγγεικαηηθά νλφκαηα ζε -ηδήο, αλ θαη ππάξρεη ην αληίζηνηρν παξάγσγν ζε -άο (π.ρ. θνπινπξάο- θνπινπξηδήο), γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη ην επίζεκα -ηδήο έρεη κηα ηδηαίηεξα έληνλε παξνπζία ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία θαη κπνξεί έηζη λα ζεσξεζεί πην παξαγσγηθφ απφ ην επίζεκα -άο (Ράιιε, 2005: 90-92). Σα επηζήκαηα απηά ησλ επαγγεικαηηθψλ νλνκάησλ ζε -άο θαη -ηδήο είλαη κε ιφγηα επηζήκαηα θαη κε εηπκνινγηθά θξηηήξηα, θαζψο δελ πξνέξρνληαη απφ παιηφηεξε πεξίνδν ηεο ειιεληθήο γιψζζαο -κάιηζηα ην -ηδήο έρεη πξνέιζεη απφ ηελ ηνπξθηθή- θαη κε ρξεζηηθά θξηηήξηα, θαζψο ηα ζπλαληάκε ζπλήζσο ζηνλ πξνθνξηθφ ιφγν θαη ζε κε επίζεκεο πεξηζηάζεηο επηθνηλσλίαο. Η δηάθξηζε απηή ιφγηνπ/κε ιφγηνπ απαληά πνιχ ζπρλά ζηελ ειιεληθή γιψζζα ζε ζρέζε κε άιιεο επξσπατθέο γιψζζεο θαη έρεη θιεξνδνηεζεί ζηα ειιεληθά ιφγσ πνιιψλ, ηζηνξηθψλ θπξίσο, παξαγφλησλ. Όζνλ αθνξά ηα επαγγεικαηηθά νλφκαηα πνπ εμεηάδνπκε ζηελ παξνχζα εξγαζία, ε δηάθξηζε απηή είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή θαζψο επηδξά θαη ζεκαζηνινγηθά ζηα παξάγσγα απηά. Σα επαγγεικαηηθά απηά νλφκαηα πνπ ζρεκαηίδνληαη ζηελ ειιεληθή κε ηα [-ιφγηα] επηζήκαηα ζε -άο θαη -ηδήο είλαη θαηά βάζε επαγγέικαηα ρσξίο θνηλσληθφ θχξνο θαη αληηπαξαηίζεληαη κε εθείλα ηα επαγγεικαηηθά νλφκαηα ζε -ηθόο ([+ιφγην] επίζεκα), πνπ παξνπζηάδνπλ κεγαιχηεξε θνηλσληθή θαηαμίσζε (Αλαζηαζηάδε & Φιηάηνπξαο, 2004). 5. Η κνξθνινγία ζηε δηδαζθαιία ηεο ειιεληθήο σο δεύηεξεο ή μέλεο γιώζζαο. 5 Σα θξηηήξηα κε ηα νπνία επηιέγνπκε ην δηδαθηηθφ καο πιηθφ είλαη πνιιά θαη ζεκαληηθνί παξάγνληεο, γηα λα θηάζεη θαλείο ζηελ ηειηθή επηινγή, είλαη ε ειηθία θαη ην επίπεδν ησλ καζεηψλ, ε κεηξηθή γιψζζα ηνπ θάζε καζεηή θαη θπξίσο νη αλάγθεο πνπ ηνλ νδεγνχλ ζηελ εθκάζεζε ηεο ειιεληθήο. Ωζηφζν ππάξρνπλ θάπνηα αληηθεηκεληθά θξηηήξηα κε ηα νπνία πξέπεη λα ζπκβαδίδεη ε επηινγή ηνπ δηδαθηηθνχ πιηθνχ: 1. Πξψην θξηηήξην επηινγήο είλαη ε έλλνηα ηεο πξσηνηππηθόηεηαο, ε νπνία ζρεηίδεηαη κε ηε βαζηθή θαηεγνξηνπνίεζε ησλ δνκψλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη ζα πξέπεη λα δηδάζθνληαη πξψηα νη θεληξηθέο δνκέο θιίζεο θαη παξαγσγήο θαη ζηε ζπλέρεηα λα 5. Σα θξηηήξηα πνπ αλαθέξνληαη ζε απηή ηελ ελφηεηα αληινχληαη απφ ηελ Αλαζηαζηάδε (2003) θαη πξνζαξκφδνληαη ζην δηθφ καο πιηθφ, ψζηε λα αηηηνινγήζνπκε ηελ επηινγή καο. - 11 -

πεξλάκε ζηηο πεξηθεξεηαθέο θαη ζηηο αλψκαιεο. Γηα λα εληνπίζνπκε ηηο θεληξηθέο δνκέο πξέπεη λα έρνπκε ππφςε καο πσο νη θαηεγνξίεο κε ηα θεληξηθά κέιε δηαρξνληθά απμάλνπλ ηα κέιε ηνπο θαη δεκηνπξγνχλ λενινγηζκνχο, ελψ νη πεξηθεξεηαθέο δνκέο φρη κφλν δελ απνθηνχλ λέα κέιε, αιιά ζηαδηαθά ράλνπλ θαη νξηζκέλα. Η επηινγή ησλ επαγγεικαηηθψλ επηζεκάησλ θαίλεηαη λα ζπκβαδίδεη κε απηφ ην θξηηήξην θαζψο ηα -άο θαη -ηδήο είλαη απφ ηα πξψηα επαγγεικαηηθά επηζήκαηα πνπ ζπλαληήζακε ζε γξακκαηηθέο ηεο λενειιεληθήο θαη ζε κνξθνινγηθέο κειέηεο. Δπηπιένλ, αλ θαη ην -ηθόο δελ αλαθέξεηαη σο επαγγεικαηηθφ επίζεκα, είλαη απφ ηα ζπλεζηζκέλα επηζήκαηα γηα ηελ παξαγσγή επηζέησλ απφ νπζηαζηηθά. Δπίζεο, ζην Αληίζηξνθν Λεμηθό (Αλαζηαζηάδε, 2002) βξήθακε πνιινχο λενινγηζκνχο γηα ηα επηζήκαηα (π.ρ. πανθηδήο, ηδακάο, θνζκηθόο) πέξα απφ ην κεγάιν αξηζκφ ιεκκάησλ πνπ νχησο ή άιισο έρνπλ. 2. Γεχηεξν βαζηθφ θξηηήξην είλαη ε έλλνηα ηεο ζπρλόηεηαο, ηελ νπνία ηθαλνπνηεί ε επηινγή καο. Πέξα απφ ην γεγνλφο φηη ηα επαγγεικαηηθά νπζηαζηηθά ρξεζηκνπνηνχληαη ζπρλά ζηελ θαζεκεξηλφηεηά καο, ππάξρνπλ ζε φια ηα εγρεηξίδηα γηα ηε δηδαζθαιία ηεο λέαο ειιεληθήο ζε μέλνπο. Δπηπιένλ, ζε απηά πνπ απεπζχλνληαη ζε αξράξηνπο αθηεξψλεηαη νιφθιεξε ελφηεηα γηα ηε δηδαζθαιία θάπνησλ επαγγεικαηηθψλ. 3. Σν ηξίην θξηηήξην ην νπνίν ζα πξέπεη λα ιακβάλνπκε ππφςε καο θαηά ηελ επηινγή ηεο δνκήο πνπ ζα δηδάμνπκε είλαη απηφ ηεο παξαγσγηθόηεηαο, δειαδή ε ηθαλφηεηα κηαο γιψζζαο λα δεκηνπξγεί λέα ζηνηρεία. χκθσλα κε ηε Ράιιε (2005: 90-94) ε έλλνηα απηή έρεη δχν βαζηθά γλσξίζκαηα, απηά ηεο δηαβάζκηζεο θαη ηνπ ζπγρξνληθνχ ραξαθηήξα. Γηαβάζκηζε ζεκαίλεη φηη κπνξνχκε λα νξίζνπκε πφζν παξαγσγηθή είλαη κηα δηαδηθαζία κφλν ζε ζρέζε κε θάπνηα άιιε π.ρ. ην επαγγεικαηηθφ επίζεκα -ηδήο είλαη πην παξαγσγηθφ απφ ην -άο. Με ην ζπγρξνληθφ ραξαθηήξα γίλεηαη θαηαλνεηφ φηη δε κπνξνχκε λα κηιάκε γηα παξαγσγηθφηεηα ρσξίο λα αλαθεξζνχκε ζε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν, θαζψο θάηη πνπ είλαη παξαγσγηθφ ζήκεξα κπνξεί λα κελ ππήξμε παξαγσγηθφ ζε πξνεγνχκελε θάζε ηεο γιψζζαο θαη αληηζηξφθσο. Θα πξέπεη γηα ηελ ηειηθή επηινγή καο λα ηθαλνπνηείηαη ηφζν ην πνζνηηθφ ζθέινο ηνπ θξηηεξίνπ, δειαδή λα θαηαζθεπάδεηαη ηθαλφ πιήζνο ιέμεσλ, φζν θαη ην πνηνηηθφ, δειαδή νη ιέμεηο πνπ παξάγνληαη λα είλαη νκαιέο. - 12 -